Ουρική Αρθρίτιδα – 2ο άρθρο

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με τον ορισμό που (όπως και το άρθρο) δανειζόμαστε από τον Δρ Αλέξανδρο Ανδριανάκο,Ρευματολόγο Α.Ε. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρο του Ελληνικού Ιδρύματος Ρευματολογίας,

Τι είναι η ουρική αρθρίτιδα;

Η ουρική αρθρίτιδα είναι μια φλεγμονώδης πάθηση των αρθρώσεων. Προσβάλλει πολύ πιο συχνά τους άνδρες από ό,τι τις γυναίκες και μάλιστα σε αναλογία 5:1, ενώ εμφανίζει τη μεγαλύτερη συχνότητά της μετά την πέμπτη δεκαετία της ηλικίας. Στη χώρα μας ο επιπολασμός,  δηλ. η συχνότητα, της ουρικής αρθρίτιδας  βρέθηκε στο επίπεδο του 4,7‰ των ενηλίκων σε πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τις ρευματικές παθήσεις (Ελληνικά / Αγγλικά), που πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών.

Ποιες είναι οι αιτίες και πώς αναπτύσσεται η ουρική αρθρίτιδα;

Η ουρική αρθρίτιδα οφείλεται στο σχηματισμό στην επιφάνεια του αρθρικού χόνδρου και στην απελευθέρωση μέσα στις αρθρώσεις με τη μορφή κρυστάλλων ενός άλατος του ουρικού οξέος που λέγεται ουρικό μονονάτριο. Ο σχηματισμός των κρυστάλλων αυτών οφείλεται σε μεγάλη αύξηση των επιπέδων του ουρικού οξέος στο αίμα, δηλ. σε υπερουριχαιμία. Το ουρικό οξύ είναι ένα φυσιολογικό προϊόν του μεταβολισμού των πουρινών, που περιέχονται στις τροφές, και αποβάλλεται από τους νεφρούς. Η υπερουριχαιμία οφείλεται είτε σε αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος είτε σε μειωμένη αποβολή από τους νεφρούς είτε σε συνδυασμό και των δύο αυτών μηχανισμών. Μέχρι την εμφάνιση του πρώτου επεισοδίου οξείας ουρικής αρθρίτιδας συνήθως προηγείται μια μακρά περίοδος  ασυμπτωματικής υπερουριχαιμίας

Τι είναι η ασυμπτωματική υπερουριχαιμία;

Η υπερουριχαιμία είναι πολύ συχνή στο γενικό πληθυσμό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχει βρεθεί ότι 50‰ των ενηλίκων παρουσιάζουν υπερουριχαιμία. Ωστόσο στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα άτομα με υπερουριχαιμία δεν παρουσιάζουν ποτέ κλινικές εκδηλώσεις ουρικής αρθρίτιδας. Έχει υπολογιστεί ότι μόνο 10-15% των ατόμων με συνεχή και μεγάλη υπερουριχαιμία παρουσιάζουν τελικά ουρική αρθρίτιδα μετά από παρέλευση ακόμη και δεκαετιών.

Στο ερώτημα γιατί από το σύνολο των ατόμων με υπερουριχαιμία μόνο ένα μικρό ποσοστό εμφανίζει οξεία ουρική αρθρίτιδα, η απάντηση δεν είναι πλήρως γνωστή. Είναι, ωστόσο, γνωστό ότι ορισμένοι παράγοντες ευνοούν την προσβολή οξείας ουρικής αρθρίτιδας. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι η απότομη αύξηση ή μείωση των επιπέδων του  ουρικού οξέος στο αρθρικό υγρό, που έχει ως αποτέλεσμα την καθίζηση ή την απελευθέρωση κρυστάλλων ουρικού μονονατρίου μέσα στην άρθρωση. Τέτοια ταχεία μεταβολή στα επίπεδα ουρικού οξέος προκαλείται:

• από επαναλαμβανόμενους μικροτραυματισμούς μιας άρθρωσης
• από μεγάλη κατανάλωση οινοπνεύματος
• από βαρια γεύματα πλούσια σε ζωικές πουρίνες
• από φάρμακα

Οι επαναλαμβανόμενοι μικροτραυματισμοί σε μια άρθρωση, όπως π.χ. στην άρθρωση της βάσης του μεγάλου δακτύλου του ποδιού από παρατεταμένο βάδισμα, μπορεί να μην προκαλούν πόνο κατά τη διάρκεια του βαδίσματος αλλά αύξηση του αρθρικού υγρού μέσα στην άρθρωση. Κατά τη διάρκεια της νυχτερινής ανάπαυσης θα υπάρξει σχετικά ταχεία έξοδος ελεύθερου νερού από την άρθρωση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απότομη αύξηση των επιπέδων του ουρικού οξέος μέσα στην άρθρωση, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην καθίζηση κρυστάλλων ουρικού μονονατρίου και στην εκδήλωση οξείας ουρικής αρθρίτιδας. Αυτός ο μηχανισμός μπορεί να ερμηνεύσει το γιατί οι προσβολές της ουρικής αρθρίτιδας συμβαίνουν συχνά κατά τη νύχτα και μάλιστα στην άρθρωση της βάσης του μεγάλου δακτύλου του ποδιού.

Η μεγάλη κατανάλωση οινοπνεύματος καθώς και τα πλούσια σε ζωικές πουρίνες βαριά γεύματα αυξάνουν απότομα την παραγωγή ουρικού οξέος και μπορεί να οδηγήσουν σε προσβολή οξείας ουρικής αρθρίτιδας.

Διάφορα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν επίσης επεισόδια οξείας ουρικής αρθρίτιδας είτε επειδή αυξάνουν απότομα τα επίπεδα του ουρικού οξέος (π.χ. ορισμένα διουρητικά φάρμακα, η κυκλοσπορίνη ή μικρές δόσεις ασπιρίνης) είτε επειδή τα μειώνουν απότομα (π.χ. η αλλοπουρινόλη κατά τηνέναρξη της χορήγησής της).  

Τι είναι η οξεία ουρική αρθρίτιδα;

Το πρώτο επεισόδιο οξείας ουρικής αρθρίτιδας εντοπίζεται συνήθως στην άρθρωση της βάσης του μεγάλου δακτύλου του ποδιού (μεταταρσιοφαλαγγική άρθρωση) (Εικόνα 22-Α), γι’ αυτό η νόσος είναι γνωστή και ως ποδάγρα. Αρθρώσεις που προσβάλλονται επίσης συχνά είναι άλλες αρθρώσεις των ποδιών και τα γόνατα, ενώ λιγότερο συχνά προσβάλλονται οι καρποί, οι αγκώνες και οι αρθρώσεις των χεριών.

Τα κύρια κλινικά χαρακτηριστικά της οξείας ουρικής αρθρίτιδας, δηλ. της φλεγμονής στην άρθρωση, που οφείλεται σε κρυστάλλους ουρικού μονονατρίου (Εικόνα 22-Β), είναι: 

• Πόνος. Η ένταση του πόνου ποικίλλει από ελαφρά μέχρι πολύ έντονη. Κατά κανόνα ο πόνος είναι πράγματι τόσο οξύς και έντονος, ώστε ο ασθενής αναφέρει χαρακτηριστικά ότι δυσκολεύεται ή δεν μπορεί καθόλου να περπατήσει ή ότι δεν αντέχει το βάρος των κλινοσκεπασμάτων, επειδή συχνά η εγκατάσταση της προσβολής οξείας αρθρίτιδας παρατηρείται κατά τις νυχτερινές ώρες.
• Διόγκωση της άρθρωσης
• Ερυθρότητα
• Θερμότητα
• Έντονη ευαισθησία

Ένα επεισόδιο οξείας ουρικής αρθρίτιδας υποχωρεί συνήθως, ακόμη και χωρίς θεραπεία, μέσα σε μία ή δύο εβδομάδες, για να εμφανιστεί και πάλι μετά από παρέλευση εβδομάδων, μηνών ή και ετών. Σε περιπτώσεις που δεν χορηγηθεί θεραπευτική αγωγή, η φυσική πορεία της ουρικής αρθρίτιδας ποικίλλει από επεισόδια ελαφρού πόνου, που υποχωρούν μέσα σε μερικές ώρες (“ελάσσονες προσβολές”), μέχρι επαναλαμβανόμενα επεισόδια οξείας αρθρίτιδας που διαρκούν 1-2 εβδομάδες. Στις αρχικές φάσεις της οξείας ουρικής αρθρίτιδας τα επεισόδια οξείας αρθρίτιδας είναι αραιά και τα μεσοδιαστήματα μεταξύ των προσβολών μερικές φορές διαρκούν χρόνια. Με την πάροδο όμως του χρόνου οι προσβολές γίνονται συχνότερες, πιο παρατεταμένες και αφορούν περισσότερες αρθρώσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κρίσεων οξείας ουρικής αρθρίτιδας όλες οι αρθρώσεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που είχαν προσβληθεί, είναι ελεύθερες συμπτωμάτων.

Τι είναι και πώς αναπτύσσεται η χρόνια ουρική αρθρίτιδα;

Καθώς ο καιρός περνάει, αν δεν εφαρμοστεί η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, η νόσος εξελίσσεται στη χρόνια μορφή της, δηλ. στη χρόνια ουρική αρθρίτιδα (Εικόνα 23). Αυτή η μορφή εγκαθίσταται συνήθως μετά από 10 ή περισσότερα χρόνια υποτροπιάζουσας ουρικής αρθρίτιδας και αφορά πολλές αρθρώσεις. Η μετάβαση από την οξεία υποτροπιάζουσα ουρική αρθρίτιδα στη χρόνια ουρική αρθρίτιδα συμβαίνει  όταν τα χρονικά διαστήματα ανάμεσα στις κρίσεις δεν είναι πια ελεύθερα πόνου. Οι αρθρώσεις που έχουν προσβληθεί είναι μόνιμα επώδυνες και διογκωμένες, αν και η ένταση αυτών των συμπτωμάτων είναι πολύ μικρότερη από ό,τι κατά τις κρίσεις οξείας ουρικής αρθρίτιδας. 

Αν ο ασθενής παραμένει ακόμη χωρίς χορήγηση κατάλληλης θεραπείας, προσβολές οξείας αρθρίτιδας και μάλιστα αρκετά συχνά εξακολουθούν να συμβαίνουν και σε αυτό το υπόστρωμα χρόνιου πόνου. Η ένταση του χρόνιου πόνου αυξάνεται επίσης συνεχώς όσο περνάει ο χρόνος και όσο δεν εφαρμόζεται κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Επίσης αναπτύσσονται σιγά-σιγά καταστροφικές βλάβες στις αρθρώσεις και τελικά παραμορφωτική πολυαρθρίτιδα (Εικόνα 23).

Πως γίνεται η θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας ουρικής αρθρίτιδας;

Η συμβατική ιατρική από θεραπευτικής πλευράς για την αντιμετώπιση της οξείας ουρικής αρθρίτιδας χορηγεί

• Κολχικίνης ή
• Μη στεροειδούς αντιφλεγμονώδους φαρμάκου  ή
• Γλυκοκορτικοειδούς (κορτιζόνης)

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις ασθενών και κάτω από συγκεκριμμένες προϋποθέσεις και ενδείξεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα βιολολογικό φάρμακο, η κανακινουμάμπη, που εξουδετερώνει την ιντερλευκίνη-1β η οποία παίζει πρωτεύοντα ρόλο στους φλεγμονώδεις μηχανισμούς που προκαλούνται από τους κρυστάλλους του ουρικού μονονατρίου. Η χορήγηση κανακινουμάμπης ενδείκνυται σε ασθενείς με τρείς τουλάχιστον κρίσεις ουρικής αρθρίτιδας μέσα σε 12 μήνες και:

• δεν ανταποκρίνονται σε κανένα από τα παραπάνω φάρμακα ή
• αντενδείκνυται η χρησιμοποίηση των φαρμάκων αυτών ή
• τα φάρμακα αυτά προκαλούν μη ανεκτές ανεπιθύμητες ενέργειες σε αυτούς τους ασθενείς

Υπάρχει πρόληψη για την ουρική αρθρίτιδα;

Για την πρόληψη μελλοντικών προσβολών οξείας ουρικής αρθρίτιδας θα πρέπει να εφαρμόζεται αγωγή που να περιλαμβάνει γενικά μέτρα για όλους τους ασθενείς, ενώ ανάλογα με την περίπτωση και την κρίση του θεράποντος γιατρού μπορεί σε ορισμένους ασθενείς να χρειάζεται προσθήκη και φαρμακευτικών ουσιών. Η εφαρμογή γενικών προληπτικών μέτρων μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του ουρικού οξέος στο αίμα καθώς και τη συχνότητα των οξειών προσβολών και έτσι για πολλούς ασθενείς να μην υπάρχει ανάγκη εφαρμογής φαρμακευτικής αγωγής για αρκετά χρόνια. Τα γενικά προληπτικά μέτρα περιλαμβάνουν:

• Αποφυγή τροφών με μεγάλη περιεκτικότητα σε πουρίνες, όπως π.χ. εντόσθια, ζωμός κρέατος, μύδια, στρείδια, αυγοτάραχο, σαρδέλες, ρέγγα κ.ά.
• Απώλεια βάρους.
• Αποφυγή οινοπνευματωδών ποτών.
• Λήψη επαρκούς ποσότητας υγρών σε καθημερινή βάση.
• Αποφυγή επαναλαμβανόμενων μικροτραυματισμών κατά τη διάρκεια ασκήσεων ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων.
• Εφόσον κάποιος ακολουθεί φαρμακευτική αγωγή και είναι δυνατό, μετά από συμβουλή του θεράποντος γιατρού, να γίνεται διακοπή και αντικατάσταση ορισμένων φαρμάκων που αυξάνουν το ουρικό οξύ του αίματος.